حقایق و افسانه ها در رابطه با هیپنوتیزم
انجمن روانشناسی امریکا (American Psychological Association) هیپنوتیزم را «تعاملی توأم با همکاری» میداند که در آن «شرکتکننده به اظهارات و درخواستهای هیپنوتیزمکننده پاسخ میدهد». هرچند هیپنوتیزم بیشتر شهرت خود را مدیون نمایشهای بیپایه و عجیب و غریب سودجویان است، تحقیقات بالینی نشان میدهد که میتوان از آن برای مقاصد درمانی، مخصوصاً برای کاهش درد و اضطراب استفاده کرد. حتی برخی از متخصصان معتقدند از هیپنوتیزم میتوان برای کاهش علائم زوال عقل استفاده کرد.
هیپنوتیزم چیست؟
هیپنوتیزم نیز مانند بیداری، خوابآلودگی، خواب یا بیهوشی، یکی از حالات یا وضعیتهای هشیاری (states of consciousness) است. معمولاً هیپنوتیزم را به صورت وضعیت شبهخواب یا بیهوشی توصیف میکنند، اما دقیقتر آن است که آن را وضعیتی با سطح توجه و تمرکز بالا، تلقینپذیری زیاد و خیالپردازی شفاف بدانیم. در جریان هیپنوتیزم، به فرد نشان داده میشود چگونه خود را در حالت آرام قرار دهد، به طوری که بدن و ضمیر هشیار (conscious) فرد در وضعیت استراحت قرار گیرد، در حالی که ضمیر نیمههشیار (subconscious) همچنان فعال است. دقت به این نکته ضروری است که هیپنوتیزمکننده باعث هیپنوتیزم شدن بیمار نمیشود، بلکه نقش او تنها کمک و راهنمایی به فرد برای قرار گرفتن در وضعیت هیپنوتیزم است.
هیپنوتیزم چه اثری بر روی افراد دارد؟
تجربهی هیپنوتیزم از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. برخی آن را نوعی حالت جداشدگی یا آرمیدگی عمیق توصیف میکنند، در حالی که برخی دیگر احساس میکنند کنترلی بر رفتار خود ندارند. بعضی دیگر هم در جریان هیپنوتیزم کاملاً هشیار و قادر به برقراری مکالمه هستند.
آزمایشات ارنست هیلگارد (Ernest Hilgard) نشان داد چگونه میتوان از هیپنوتیزم برای تغییر چشمگیر ادراک استفاده کرد. وی به گروهی از داوطلبان خود در جریان هیپنوتیزم تلقین کرد که دردی در دست خود احساس نکنند. سپس دست آنها را درون آب یخ قرار داد. در حالی که افراد عادی پس از چند ثانیه دست خود را از ظرف آب بیرون میکشیدند، افراد هیپنوتیزم شده قادر بودند دست خود را برای چند دقیقه بدون احساس درد درون آب یخ نگه دارند.
همهی ما بارها در طول روز تجربهی خلسهی هیپنوتیزمی را تجربه میکنیم. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در حال رانندگی یا پیادهروی، ناگهان به خود بیایید و از اینکه چهطور بدون آنکه آگاه باشید، خیابانها را پشت سر گذاشتهاید، تعجب کنید. قطعاً در این زمان کنترل کامل خود را در دست داشتهاید و به شرایط خیابانها، ماشینها و افراد دیگر پاسخ مناسب دادهاید، اما در واقع در حالت خفیفی از هیپنوتیزم به سر میبردید.
از هیپنوتیزم چه استفادههایی میتوان کرد؟
موارد زیر تنها بخشی از کاربردهای هیپنوتیزم هستند که مورد حمایت آزمایشات تجربی قرار گرفته اند:
· درمان دردهای مزمن، همچون التهاب مفاصل.
· درمان یا کاهش درد زایمان.
· کاهش نشانههای بیماری زوال عقل (dementia).
· درمان برخی از نشانههای کمبود توجه به همراه بیشفعالی (ADHD).
· کاهش حالت تهوع بیماران سرطانی تحت فرآیند شیمیدرمانی.
· کنترل درد جراحی یا ترمیم دندان.
· حذف یا کاهش عارضههای پوستی همچون زگیل و سوریازیس.
البته ذکر این نکته ضرورت دارد که استفاده از رواندرمانی در هیپنوتیزم (hypnotherapy) ظرافتهای خاصی دارد که تنها از عهده روانشناس متخصص برمیآید. هیپنوتیزم کردن افرادی که از بیماریهای خاصی(مخصوصاْ افسردگی) رنج می برند، میتواند کاملاً زیانرسان باشد. امروزه بیش از 90 درصد روانشناسان امریکا، استفاده از روشهای دیگر را بر هیپنوتراپی ترجیح میدهند.
نظریهی هیپنوتیزم
یکی از معروفترین نظریات در زمینهی هیپنوتیزم، نظریهی نوگسستگی هیلگارد است. طبق این نظریه، افراد در جریان هیپنوتیزم دچار گسستگی هشیاری میشوند، به طوری که دو جریان متفاوت فعالیت ذهنی را به طور همزمان تجربه میکنند. در حالی که یک جریان هشیاری به اظهار نظرهای هیپنوتیزمکننده پاسخ میدهد، جریان گسستهی دیگر به پردازش اطلاعات بیرون از اگاهی هشیار شخص میپردازد.
باورهای غلط در بارهی هیپنوتیزم
باور غلط 1: هنگامی که از هیپنوتیزم خارج شوید، هیچ چیز از فرآیند هیپنوتیزم به یاد نمیآورید.
با این که در موارد بسیار استثنایی ممکن است فراموشی رخ دهد، به طور کلی افراد تمام وقایع حالت هیپنوتیزم خود را به یاد میآورند. با این حال هیپنوتیزم میتواند تأثیر مهمی بر حافظه بگذارد. فراموشی پس از هیپنوتیزم پدیدهای محدود و گذراست که در طی آن فرد قادر به یادآوری رویدادهای بهخصوصی که پیش یا در جریان هیپنوتیزم رخ داده، نیست.
باور غلط 2: هیپنوتیزم افراد را قادر میسازد تمام جزئیات گذشنته را به یاد بیاورند.
با این که از هیپنوتیزم میتوان برای یادآوری وقایع گذشته استفاده کرد، اما رسانههای جمعی در تأثیر آن بسیار اغراق کردهاند. بررسیها نشان میدهد که هیپنوتیزم نمیتواند در بالا بردن یا دقیقتر کردن حافظه، سهم خیلی مهمی داشته باشد. به علاوه، هیپنوتیزم میتواند منجر به یادآوری خاطرات غلط یا تحریفشده شود.
باور غلط 3: دیگران میتوانند شما را بر خلاف میلتان هیپنوتیزم کنند.
برخلاف باور عموم، هیپنوتیزم تنها در صورت همکاری داوطلبانه و خودخواستهی فرد امکانپذیر است.
باور غلط 4: در جریان هیپنوتیزم، هیپنوتیزمکننده بر رفتارهای شما تسلط کامل دارد.
با این که بیشتر مواقع مردم در جریان هیپنوتیزم احساس میکنند رفتارهایشان تحت کنترل هیپنوتیزمکننده است، اما در واقع او نمیتواند شما را مجبور به انجام کاری کند که با ارزشها یا اصول اخلاقیتان سازگار نیست. در مطالعاتی که بر روی این جنبه از هیپنوتیزم صورت گرفته، داوطلبان از خواستههای غیراخلاقی هیپنوتیزم کننده سر باز زده، یا از حالت هیپنوتیزم خارج شدهاند. در جریان هیپنوتیزم، بخش نیمههشیار ذهن شما کنترلکنندهی اصلی ذهن است، بنابراین، شما آن چیزی را برملا میسازید که خود انتخاب میکنید و برای حل مسائلتان ضروری میدانید.
باور غلط 5: هیپنوتیزم شما را بسیار نیرومند، سریع یا با استعداد میکند.
با این که میتوان از هیپنوتیزم برای افزایش کارایی استفاده کرد، این فرآیند افراد را از قابلیتهای فیزیکیشان فراتر نمیبرد.
آیا شما هم میتوانید هیپنوتیزم شوید؟
تحقیقات نشان داده است که اکثر مردم بیش از آنچه گمان میکنند، قابلیت هیپنوتیزم شدن دارند.
· پانزده درصد از مردم بسیار هیپنوتیزم پذیر هستند.
· کودکان بیشتر از بزرگسالان مستعد هیپنوتیزم هستند.
· هیپنوتیزم کردن نزدیک به ده درصد از بزرگسالان دشوار، یا غیرممکن است.
· افرادی که به راحتی در خیالات فرو میروند، به هیپنوتیزم پاسخ مساعدتری میدهند.
· افرادی که به هیپنوتیزم دید مثبتتری دارند، راحتتر به آن پاسخ میدهند. بنابراین اگر قصد هیپنوتیزم شدن دارید، با ذهن باز به استقبال آن بروید.
منابع: http://psychology.about.com
برنامه های تلویزیونی دکتر فرهنگ هلاکویی